Shfrytëzimi i punëtorëve është një shqetësim i rëndësishëm në Ballkanin Perëndimor, duke prekur ata vendas dhe emigrantë në të gjithë Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë, thotë një raport i ri nga Iniciativa Globale për Krimin e Organizuar Transnacional.
Midis 2018 dhe 2023, autoritetet në rajon regjistruan 767 viktima të konfirmuara dhe të mundshme të shfrytëzimit të punës, duke përfshirë lypjen e detyruar, me vitin 2021 duke parë numrin më të madh të rasteve të raportuara, të ndjekura nga luhatjet në vitet pasuese, thotë raporti. informon PRESSonline.al
Sipas OJQ-së, kjo formë e shfrytëzimit, e përcaktuar si abuzim në vendin e punës për përfitime, i sheh punëdhënësit të përfitojnë nga trajtimi joetik ose i paligjshëm i punëtorëve. Abuzimet e zakonshme përfshijnë mospagesë ose nënpagesë të pagave, orët e tepërta të punës dhe kushte të pasigurta, shpesh në shpërfillje të hapur të ligjeve të punës.
“Shfrytëzimi i punës, i karakterizuar nga abuzimi në vendin e punës për përfitime nëpërmjet trajtimit joetik ose të paligjshëm të punëtorëve është bërë për fat të keq një çështje në rritje në këtë rajon”, tha Fatjona Mejdini, drejtore e Observatorit të Evropës Juglindore të Global Initiative.
“Kjo ndodh në një kohë kur përkeqësimi i kushteve dhe abuzimet janë një nga arsyet që i shtyjnë të rinjtë të lëvizin dhe të kërkojnë mundësi më të mira jashtë vendit – me pasoja të rëndësishme sociale dhe ekonomike për rajonin”.
Mejdini thekson se njëkohësisht me emigracionin në shkallë të gjerë, secili nga vendet e rajonit po pranon çdo vit dhjetëra mijëra punëtorë të huaj, duke zënë punë në sektorët e turizmit të Shqipërisë dhe Malit të Zi, si dhe në sektorët e shërbimeve dhe industrisë në të tjera vende.
“Këta punëtorë janë ndër më të rrezikuarit për t’u shfrytëzuar duke pasur parasysh sfidat shtesë me të cilat duhet të përballen në një sistem tashmë të mbushur me boshllëqe”, paralajmëroi Mejdini.
Trafikimi i qenieve njerëzore
Ballkani Perëndimor është një rajon i origjinës, tranzitit dhe destinacionit për viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore me qëllim shfrytëzimin e punës. Sipas raporteve vjetore të Departamentit të Shtetit të SHBA-ve për trafikimin e personave, shfrytëzimi për punë përbënte 46% të trafikimit të qenieve njerëzore në rajon ndërmjet viteve 2018 dhe 2023. Nga viti 2018 deri në vitin 2021, ka pasur rritje të vazhdueshme vjetore të numrit të viktimave të shfrytëzimit për punë, me një rënie në vitin 2022 e ndjekur nga një rritje e mprehtë prej 63% në 2023.
Krahasuar me vendet e BE-së, ka një sërë faktorësh ekonomikë në Ballkanin Perëndimor që rrisin rreziqet e shfrytëzimit të punës, sipas Sasha Djordjevic, analiste e lartë në Global Initiative.
“Shkalla e lartë e varfërisë, papunësia e të rinjve dhe ekonomia joformale janë tre faktorë që rrisin rrezikun e shfrytëzimit të punës në Ballkanin Perëndimor”, tha Gjorgjeviç në webinar.
Puna në terren nga shoqëria civile dhe rrjeti Balkans Act Now paraqet një rrëfim të ndryshëm nga shifrat zyrtare, duke treguar vlerësime shumë më të larta për trafikimin, ku shfrytëzimi seksual përbën 80% të rasteve.
“Shfrytëzimi seksual ka qenë forma dominuese e trafikimit të qenieve njerëzore për 20 vjet, por rastet e shfrytëzimit për punë janë në rritje që nga viti 2020”, tha Marija Angjelkoviq, themeluese dhe drejtore ekzekutive e OJQ-së ASTRA.
Akuzat e fundit theksojnë shqetësimin në rritje rajonal. Në vitin 2023, autoritetet malazeze arrestuan gjashtë persona, duke përfshirë një zyrtar qeveritar, për shfrytëzimin e punëtorëve turq të ndërtimit. Në vitin 2021, qytetarët tajvanezë u detyruan në operacionet e mashtrimit në internet në Maqedoninë e Veriut dhe Malin e Zi. Parlamenti Evropian dhe Kombet e Bashkuara i janë përgjigjur këtyre dhe incidenteve të tjera, veçanërisht në lidhje me trafikimin e pretenduar të punëtorëve vietnamezë në Serbi.
Hulumtimet tregojnë se problemet nuk kufizohen vetëm tek punëtorët e huaj. Qytetarët e Ballkanit Perëndimor gjithashtu durojnë kushte shfrytëzuese të punës, veçanërisht në ndërtim, prodhim dhe mikpritje.
Shfrytëzimi i punës është veçanërisht i përhapur në këta sektorë, ku punëtorët shpesh durojnë kompensim joadekuat, orë të gjata dhe mjedise nën standarde.
Raporti zbulon se abuzimet shpesh përfshijnë konfiskimin e dokumenteve personale, kontratat shtrënguese me afat të caktuar dhe frikësimin e punëdhënësit. Korrupsioni dhe zbatimi i papërshtatshëm i ligjit i përkeqësojnë këto çështje, duke i lejuar trafikantët të veprojnë pa u ndëshkuar. Pavarësisht të dhënave zyrtare, vlerësimet e shoqërisë civile sugjerojnë se numri aktual i viktimave mund të jetë dukshëm më i lartë, duke theksuar natyrën e fshehtë të kësaj krize.
Një punëtor ndërtimi nga Bosnja, i cituar në raport, raportoi se punonte me materiale toksike në kushte të ftohta nga ora 7 e mëngjesit deri në 5 pasdite, çdo ditë për 350 € në muaj, me punëdhënësit që nuk ofrojnë pije freskuese të mandatuara me ligj. Pavarësisht kontakteve me inspektorët e punës, gjendja e tyre mbetet e pazgjidhur.
Kërkohet veprim
Shfrytëzimi i punëtorëve në Ballkanin Perëndimor jo vetëm që shkel të drejtat e njeriut, por gjithashtu paraqet sfida të rëndësishme ekonomike. Trajtimi i kësaj çështje kërkon një qasje gjithëpërfshirëse dhe të koordinuar, duke përfshirë të gjithë palët e interesuara s, për të siguruar kushte të sigurta dhe të drejta pune për të gjithë, argumentohet në raport.
Mungesa e stimujve për punonjësit e shtetit për të trajtuar këtë çështje, e kombinuar me mbrojtjen e pamjaftueshme të sinjalizuesve, kontribuon në normalizimin e kësaj krize.
“Duhet bërë përpjekje për të rritur gjerësisht ndërgjegjësimin për shfrytëzimin e punës tek publiku më i gjerë … në mënyrë që viktimat të dinë kur po ndodh, çfarë të drejtash kanë, çfarë të bëjnë kur ta ndeshen, çfarë mekanizmash mbrojtës ekzistojnë dhe ku ta raportojnë atë”, tha Vanja Petrovic, menaxhere e programit në Global Initiative.
Organizatat e shoqërisë civile theksojnë nevojën për mbledhjen e zgjeruar të të dhënave dhe sistemet e standardizuara të raportimit për të kuptuar dhe trajtuar më mirë shkallën e shfrytëzimit të punës, sipas Global Initiative. Përmirësimi i kornizave ligjore dhe politikave, forcimi i zbatimit të ligjit dhe rritja e bashkëpunimit rajonal janë hapa thelbësorë. Përpjekjet duhet të përqendrohen gjithashtu në mbështetjen e viktimave, rritjen e ndërgjegjësimit dhe luftimin e korrupsionit.
Politikëbërësit dhe sektori privat nxiten të bashkëpunojnë për të promovuar diversifikimin ekonomik, për të zyrtarizuar ekonominë informale dhe për të reformuar programet e mbrojtjes sociale për të mbështetur familjet në nevojë.
